Консепсия ва асосҳои супоридани шахс барои ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашидан ё иҷрои ҳукм

116

Супоридани  шахс барои ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашидан ё иҷрои ҳукм (экстрадитсия), яке аз институтҳои қадима ва муҳими ҳамкории байналмилалӣ дар соҳаи мурофиаи ҷиноятӣ баҳисоб меравад. Вале, новобаста аз таърихи қадимадоштанаш, то кунун дар адабиёти илмӣ ва қонунгузорӣ мафҳуми ягонаи он оварда нашудааст. Мафҳуми байналмилалии экстрадитсия муродифи“ супоридани шахс барои ба ҷавобгарии ҷиноятӣ кашидан ё иҷрои ҳукм” аз рӯи ҳамкориҳои байналмилалӣ дарсоҳаи мурофиа иҷиноятӣ мебошад.

Дар  вақтҳои охир дар самти татқиқи институти истирдод ё экстрадитсия бисёри муҳақиқон мароқ зоҳир намуда истодаанд ва да р инҷода биёр мақолаву китобҳо ба нашр расидаанд. Новобаста ба ҳамаи ин иқдомҳо, на дар илм ва на дар сатҳи қонунгузорӣ доир ба мафҳум ва моҳияти он ба як мақсади муайян наомадаанд.

Экстрадитсия аз калимаи лотинии Ekstraditio гирифта шуда маънояш супоридани шахсе мебошад, ки дар ҳудуди як давлат ҷиноят содир карда, дар ҳудуди дигар давлат қарор дорад. Дар асоси ининститут мақсаду равия “Ё супорида диҳед”, “ё худатон ҷазо диҳед”мебошад ва оиди шахсе, кидаринёонмамлакатҷиноятсодиркардааст, ёдармалакатемебошад, кидастгиршудааст, ёмамлакате, киазинҷиноятзарарикалондидааст.

Аз нуқтаиназариқонунгузорӣҷарраёнисупоридан- инҷарраёнисупориданишахсе, киҷиноят содир кардааст ё гунаҳгорҳисобидамешавад, азякдавлатбадавлатидигарбароибаҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукммебошад. Мақсадҳоиасосииэкстрадтисиядарзамонимуосиразинҳоиборатмебошад: таъқибишахсе, киҷиноятсодиркардаастванисбати ӯпарвандаиҷиноятӣоғозшуда, бояднакамтаразяксолҷазододашавад; баамалбароварданиадолатисудӣ; пешгирииҷинояткорӣвататбиқипринсипиногузирииҷазо. Иҷроишиҳукмисуддаронмавридбароҳмондамешавад, киагарҷинояткорнакамтаразшаш моҳҷазомегирад, агарҷиноятвазнинтарбошадваинҳукмтоҳолиҷронашудабошад, боядҳатманиҷрошавад.

Дар таҷрибаимуносибатҳоибайналхалқӣоидимуборизабоҷинояткорӣва расонидани ёрии ҳуқуқӣ, истирдоди ҷинояткор, кидарякмамлакатҷиноятсодир карда дар дигар мамлакат мебошад аҳамиятикалондорад.

Истирдоди ҷинояткор–инистирдоди шахсе, ки дар як мамлакат ҷиноятсодиркардааст, валедардигармамлакат пинҳоншудааст, бароибаҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукммебошад.

Масъалаҳои асосии истирдоди ҷинояткор, ҳатманбамасъалаипаногоҳисиёсивобастагӣдорад. Масъалаиинтиқолиҷинояткорвабаӯдоданипаногоҳҳанӯзаздавраҳоиқадимчандинмаротибаҳаллихудроёфтааст. Махсусанинмасъаладардавраиҷангисардмиёнидусистемаиҷаҳонӣбисёртезу тунд буд.

Дар замони муосир қоидаиумумиэътирофшудаемавҷудмебошад, кимувофиқионпаногоҳтанҳобашахсонедодамешавад, киҷиноятҳоисиёсӣсодиркардаанд. Вале, тоҳанӯзфаҳмишиягонаиҷинояткориисиёсӣкоргузорӣнашудааст.  Аз ин рӯ, масъалаитаҷрибавӣоидиинтиқолишахсвабаӯдоданипаногоҳистиёсӣ аз рӯибаҳоисиёсӣдоданбакирдориӯвақонунҳоиҳамондавлате, киҷинояткордарҳудудионмебошадҳалкардамешавад.

Конститутсияи аксари давлатҳомавқеиҳолатиинтиқолиҷинояткоронвадоданипаногоҳӣ сиёсиро муайян кардаанд. Масалан, дар моддаи 16 Конститутсияи ҶумҳурииТоҷикистончунинмуқарраротмавҷудаст, кимувофиқион“Ҳеҷякшаҳрвандиҷумҳуриробадавлатихориҷӣсупориданмумкиннест. Супурданиҷинояткорбадавлатихориҷӣдарасосишартномаитарафайн ҳалмешавад”. Дар асоси меъёрҳоиКонститутсиядарқисми 1 моддаи 16 КҶҶТомадааст, ки“шаҳрвандиҶумҳурииТоҷикистон, кидарҳудудидавлатидигарҷиноятсодиркардааст, баондавлатсупориданамешавад, агардаршартномаитарафайнтартибидигарпешбинӣнашудабошад”.

Бояд зикр намуд, ки аксари кишварҳоиҷаҳондоирбанасупориданишаҳрвандонихешдарякхелмавқеъқарордоранд. Супориданишахсбароибаҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукмдарамалияибайналхалқӣодатандарасосишартномавабороҳи гуфтушуниди дипломатӣҳалкардамешавад.

Масъалаи истирдоди ҷинояткоронаҳамиятихудроазсабабитезҷойивазнамуданиҷинояткороназякдавлатбадавлатидигар, зиёдшудани амалҳоитерористӣ, инкишофироҳувоситаҳоинақлиёт, гирифтанигаравгонҳо, харидуфурӯшизанҳо, яроқ, маводимухаддирдарҳудудидавлатҳоигуногуннақшизиёдеробахудкасбмекунад. Заруратипурзурнамуданимуборизабоҷинояткоронихавфнокдавлатҳороводор менамояд, ки қувваҳоихудваёриибайниҳамдигариромуттаҳиднамоянд.

Масъалаи супоридани шахс барои ба ҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукмонвақтбавуҷудмеояд, кишаҳрвандидавлатиалоҳидадардигардавлатҷиноятсодиркардаастёдарҳудудидавлат ҷиноятсодиркардаастудардавлатидигармебошадёбарзиддииндавлатҷиноятсодиршудааст. Дар таҷрибаиҷаҳонӣравандиистирдод дар маридҳоизеринбавуҷудмеояд.

  1. Вақтекиҷиноятдарҳудудионсодиршудааст;
  2. Вақтекиҷинояткоршаҳрвандиҳаминдавлатаст;
  3. Вақтекиҷиноятбамуқобилииндавлатравонашудааствабаонхисоротовардааст.

ТаҳлилиқонунгузорииҷиноятииҶумҳурииТоҷикистоннишонмедиҳад, ки дар мавридҳоизеринистирдоди ҷинояткоронбаамаломадаметавонад.

А)       ҷиноят дар ҳудудиҶумҳурииТоҷикистон содир шудааст, идома ёфтааст ва ё ба итмом расонида шудааст;

Б) берун аз ҳудудиҶумҳурииТоҷикистонсодиршудааст, валеоқибатиҷиноятдарҳудудионфарорасидааст;

Г) дар ҳудудиҶумҳурииТоҷикистонсодиршудааст, валеоқибатиҷиноятберуназҳудудионфарорасидааст;

Д) дар шарикӣбошахсонесодиршудааст, кифаъолиятиҷинояткоронаихудродарҳудудидавлатидигарбаамалбаровардаанд.

Вақтекиҷинояткордарҳудудиякчанддавлатҷиноятсодиркардааст, интиқолиӯбороҳидипломатӣдарасосишартномаҳоибайналхалқӣгузаронидамешавад. Даринҳолатновобастаазон, киҷинояткордаркадомдавлат ба ҷавобгарӣкашидашудааст, вайбояддарназди дигар давлатҳобароикирдорҳоисодиркардаашҷавобдиҳад. Масалан, додгоҳиГерманияпарвандаҳоиҷиноятие, кидарсолҳоиҷангидуюмиҷаҳондарҳудудиПолша, Белоруссиявадигардавлатҳошаҳрвандонашсодиркардабуданд, дидабаромад.

Истирдоди ҷинояткоронпеш аз ҳамабомақсадиҷазододанишахсониҷиноятсодиркардабаамалбаровардамешавад. Даринмавриднақшиасосироҳукмисудиҷромекунад, кибақувваи қонунӣдаромадааст. Истирдодиҷинояткоре, ки шаҳрвандиондавлатнестударонҷоҷазороадомекунад, барои иҷроимуҳлатиминбаъдаиҷазобаватанашмумкинаст.

Ҳамин тавр мақомотисалоҳиятдоре, ки супоридани ҷинояткорбасалоҳиятион гузошта шудааст, ҳангомиистирдоди ҷинояткорон, боядҳаддикирдоре, киҷинояткорсодирнамуддаст, пурраваҳаматарафаомӯхта, исбот карда ҷарраёниистирдодро баъдан ба роҳмонад, зероонбароисупориданаҳамиятикалондорад.

Дар баробари ин дар Конститутсияи аксари кишварҳоидунёмавридҳоидоданипаногоҳисиёсӣомадааст, кионасосантибқиқонунҳоидохилиидавлате, киҷинояткордар ҳудудионқарордорадсуратмегирад. Мувофиқимоддаи 16 КонститутсияиҶумҳурииТоҷикистон“башаҳрвандонихориҷие, кигирифторивайронкунииҳуқуқиинсонгаштаанддавлатметавонадпаногоҳисиёсӣдиҳад”.

Зимни супоридани шахс барои ба ҷавобгарииҷиноятӣ кашидан ё иҷроиҳукмконсепсияҳое  (равияҳое) мавҷудмебошад, ки дар доираи шартномаҳоибайналхалқӣоидиинтиқолваталаботҳоиондарамалбоядбаинобатгирифташаванд.

Консепсияи супоридани шахс барои ба ҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукм–инмаҷмӯиқонунвадигарсанадҳоимеъёрииҳуқуқие, кидарасосимеъёрҳовашартномаҳоибайналхалқӣоидибатанзимдарорӣварафтиинтиқолмебошад, кидар шартномаҳои дуҷониба ва бисёрҷониба дарҷёфтааства тавассути он ҷарраёниистирдод ба роҳмондамешавад.

Ю.В.Минкова чунин консепсияҳоиинтиқолроҷудонамудааст: консепсияи истирдоди ҷинояткор, консепсияидугонаисудӣ; консепсияимахсус; консепсияиҳамкорӣ; консепсияиумумӣ; консепсияимаҳдудкарданиозодӣбоягонсабабваконсепсияҳое, кибосимонеаиистирдоди ҷинояткоронмегардад .

Консепсияҳои супоридани шахс барои ба ҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукм дар ҶумҳурииТоҷикистондарқонунҳои алоҳидаёшартномаҳоибайналхалқииэътирофнамудаиТоҷикистон, киазКонститутсияиҶумҳурииТоҷикистонсарчашмамегиранддарҷгардидааст. Азинлиҳозҷарраёни истирдод дар Тоҷикистонновобастааздахолатидигардавлатҳодарасосиқонунҳоикишварсуратмегирад.

Консепсияи истирдоди шаҳрвандонихориҷӣёшахсонибешаҳрвандроазмазмуниқисми 2 моддаи 16 КҶҶТдаркнамуданмумкинаст, кимувофиқион“шаҳрвандӣ хориҷӣёшахсибешаҳрвандӣ, киберуназҳудудиҶумҳурииТоҷикистонҷиноятсодирнамуда, дарҳудуди он қарордорад, мутобиқишартномаибайналмилалӣметавонадбароибаҷавобгарииҷиноятӣкашиданёадонамудани ҷазобадавалатихориҷӣсупурдашавад”.

Ҳамзамон меъёри зикршуда низ дар моддаи 13 КҶФРдарҷшудааст, кимувофиқион“шаҳрвандонифедератсия, кидар ҳудудидигармамлакатҷиноятсодиркардаандбаондавлатистирдодкарданамешаванд. Шахсонихориҷие, киберуназФРҷиноятсодиркардаандвадарҳудудионмебошанд, мумкинбароиадоиҷазомувофиқишартномаибайналхалқӣистирдодкардашаванд”.

Ин қоида метавонад бо мақсадимуҳофизатишаҳрвандонидавлатазимкониятитаъқибдардигардавлатравонагардад. Бароимуҳофизатичунинмавқеъомӯзишиҳуқуқиичунинасосоҳокоркадшудааст: 1) давлатмақсадишахсиихудромаҳдудкардааст, бароивайдарназдидигардавлат ҳеҷвобастагиеёуҳдадориемавҷуднест; 2) ҳарякшаҳрвандбоядтанҳоазрӯиқонунҳоикишварихудбаҷавобгарииҷиноятӣкашидашавад; 3) бароиҷиноятҳое, киберуназҳудудииндавлатшудааст, вайинҷинояткорроҷазонамедиҳад, чункиқонунҳоииндавлатвайрон нашудааст; 4) бар зиммаи давлат уҳдадориимуҳофизатиҳуқуқваманфиатҳоишаҳрвандонихудгузошташудааст. Истирдодишаҳрвандихуд, кафолатимуҳофизатишаҳрвандихудрогуммекунад; 5) ҳангомиистирдодишаҳрвандихуддавлатсустшавиисиёсӣ-ҳуқуқиисоҳибистиқлолиихудроҳисмекунад. Мувофиқимоддаи 6 КонвенсияиАврупоӣоидиистирдодазсоли 1957 тарафҳоишартномабастаметавонандазсупориданишаҳрвандонихуддасткашанд. Дарасосимуқарраротиякқаторшартномаҳоибайналмилалӣ, онвақтазсупориданиҷинояткор даст мекашанд, ки ҷинояткоршаҳрвандимамлакатипурсидашудабошад, валетарафипурсидашуданисбатиҷинояткорпавандаиҷиноӣкушодабошад.

Дар асоси шартномаҳоибайналмилалӣоидисупориданиишахсбароибаҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукм агар давлатҳоишартномабастаоидисупориданиҷинояткоронбамувофиқанарасанд, онгоҳонҳометавонанд, маводҳоиҷамъовардашударобароибарассии парвандаиҷиноятӣпешниҳодкунанд. Бароианҷомдоданиинкортарафиталабкунанданусхаиинҳуҷҷатҳоробоядомода намояд. Маводҳоипарванда, кибатарафидархостшавандасупоридашудааст , даронмавридистифодамегардад, киагаронбатавриасоснокисботкардашаванд. Тарафидархостшавандаоидинатиҷаиистифодаиинҳуҷҷатҳобоядтарафидархосткунандароогоҳнамояд. Ба ақидаиЮ.В. Минковой супоридани ҳуҷҷатҳорооидипешбурдипарвандаиҷиноятӣдарамалҳамчунҳуҷҷатҳоиҳамдигарфаҳмӣҳисобиданномумкинмебошад, чункинуқтаиназарибисёрмамлакатҳооидиинмасъаламухолифмебошадваонроэътирофнамекунанд (Масалан, Австралия, Британияи Кабир, Исроил, ИМА, Ҳиндустон, Канадавағ.).

Қоидаи дуҷонибаёКонсепсияигунаҳгориидуҷонибадарадабиётҳамчунэътирофшуданикирдорисодиршудадарҳардукишварбасифатиҷиноятфаҳмидамешавад. Дар таълимоти институти экстрадитсия ин консепсия дар ягон вақтмавридибаҳсқарорнагирифтааст, чункионбақоидаи “ҷиноятнест-бенишондодионнаметавонистирдодкард”баиҷрорасониданионродарсоҳаисупориданишахсбароибаҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукмпайвастменамояд. Мазмуниин консепсияро аз муқарраротиқонунҳоиалоҳидаикишварҳодаркнамуданмумкинаст. Агарталаботиинконсепсияриоянагардад, онгоҳсупориданиҷинояткоррадкардамешавад. Масалан, дарсархатидуюмимоддаи 479 КМҶҶТякеазҳолатҳое, кибоисирадкарданисупоридани шахс мегардад ин “кирдоре, ки асоси талабнома доир ба супоридан қарордодашудааст, азҷонибиҶумҳурииТоҷикистонҳамчунҷиноятэътирофнагардидан” мебошад. Интиқолишахсдаронвақтсуратмегирад, киинҷиноятдарқонунгузорииҳардумамлакатҷойгирбошад. Барои қабулиинконсепсияёқоидабисёрсаволҳопайдомешавад: оёамалиҷинояткордарқонунгузорииҳардутарафвуҷуддорадёне, кибақонунҳоиҳардутарафмувофиқаткунад. Ҳаминтавр, асосанончибаинобатгирифтамешавад, киинҷиноятроҳардутараф эътироф намоянд.

Қоидаи “муҳлатикамтариниҷазо”ёКонсепсияи“интиқолиҷиноятӣ”нишонмедиҳад, китарафҳоуҳдадоранд шахси ҷиноятсодирнамударобароитамомиамлҳояшбамуҳлатимуайяншудаҷазодиҳанд. Истифодаиинтарздарсархати 2 қисми 2 моддаи 476 КМҶҶТмуқарраршудааст, кимувофиқион“баёниҳолатҳоивоқеииҷиноятисодиршуда бо зикри матни қонуне, кибароиинҷиноят ҷавобгариропешбинӣмекунадвазикриҳатмииҷазо”  дар талабнома дарҷкардашавад.

Консепсияи “интиқолиҷиноятӣ”қарибдартамомиҳуҷҷатҳоибайналмилалӣдаринсамтмустаҳкамшудаст. Мувофиқиқисми 1 моддаи 2 КонвенсияиАврупоиоидиистирдодазсоли 1957 “истирдоди ҷинояткорондарасоситалабномаитарафҳовадарсуратимавҷудбуданиҳаддибаландтариҷазобароиҷиноятӣсодиршуданакамтаразяксолёазонзиёдтарсуратмегирад”[17]. Ин қоидаҳамзамондарКонвенсияиМинсказсоли 1993 ваКонвенсияиКишинёвқ. 2 м.66 зикр гардидааст.

Дар моддаи 2 шартномаи байни ҲукуматиҶумҳурииТоҷикистонбоҲукуматиҶумҳурииИсломииПокистоноидбаистирдодаз 30.03.2016 №377. омадааст, киистирдодтибқишартномаимазкурдарҳолатизеринамалӣкардамешавад:

А) агар аз тарафи айбдоршаванда ҷиноятсодиршудабошад, киқонунгузориитарафҳобароисодиркарданичунинҷиноятнакамтаразяксолҷазоимаҳрумсохтаназозодиропешбинӣнамояд;

Б) агар суди салоҳиятдоритарафидархосткунандачӣдарҳузурисудшавандавачӣбеҳузурионҳукмро бо таъин намудани ҷазоимаҳрумсохтаназозодӣбамуҳлатинакамтаразшашмоҳнисбатисудшавандабаровардабошад.

Консепсияи махсус ва консепсия оиди истирдод нишон медиҳад, кишахсиҷиноятсодиркардабокадомтарзувоситаҳовакадомнамудиҷиноятро содир намудааст, ки ин бояд дар қонунгузориитрафҳоидархосткунандавадархостшавандамуқарраршудабошанд. Бемувофиқаиҳардутараф, кисупориданишахсталабкардамешавад, шахсиистирдодшудабаҷавобгарииҷиноятӣкашиданамешавад, чункидаринмавриди ба соҳибистиқлолиидавлатпоймолмешавад. Инконсепсиядарбисёрмамлакатвашартномаҳоибайналхалқӣоидиэкстрадитсия дида мешавад: “шахси ҷиноятсодирнамуда, киазтарафидархостшудасупоридашудаастберизоидавлате, киӯросупоридааст, бароиҷиноятидигаре, ки ба супоридани ӯвобастанест, наметавонадбаҷавобгарииҷиноятӣкашидашавад, ҷазододашавад, ҳамчунинбадавлатисеюмсупоридашавад”.  Розигии тарафи дархостшаванда талаб карда намешавад: агар,

  • Шахси истирдодшуда дар давоми 44 шабонарӯзазрӯзи супорида шудан мувофиқанҷазододаёсафедкарданашавад. Даринқоидамуҳлативақтиазиндавлатбурданбаинобатгирифтанамешавад;
  • Шахси истирдодшуда ҳудудидавлатеро, кибаонсупоридашудабуд, таркнамудааст, валебаъдтарбахоҳишихудбадавлатидархостшуда баргаштааст. Ин консепсия роҳнадоданитатқиқотиумумиҷиноятиисиёсӣ, киҷинояткорбасифатиистирдодшудаҳисобидамешавад, дарбармегирад;

Вале, аз ин қоидаинҳоистисномебошанд:

  • Вақтекитарафидархостшудабаинрозӣбошад. Розигӣонвақтдода мешавад, ки ҷиноятбоқонунҳоитарафидархосткунандабароиистирдоддурустбошандваазрӯиқоидаҳоиКонвенсияҳоибайналмилалӣдаринсамтҷавобгӯбошанд ;
  • Вақте ки ҷинояткоримкониятдошт, азмамлакатиистирдодшудагурезад, вале онро дар муддати 45 шабонарӯзбаъдиозодшавиипурраёбаъдитаркионбозбаргаштаомадааст.

Розигии тарафи шартномабаста талаб карда намешавад, агар шахси истирдодшуда дар давоми 15 шабонарӯзбаъдитамомшуданитатқиқотиҷиноӣ, иҷроиҷазо, озодӣдарассосиқонунҳоидавлатишартномабастамамлакатротарккардабуду боз бо хоҳишихудуашбаргашта омадааст. Дар ин маврид вақтиоидитарккарданимамлакат ба ҳисобгирифтанамешавад.

Ҳамин тавр, истисно аз қонунҳовашартномаҳоимахсус, кишахсиистирдодшудабаҷавобгарииҷиноятӣкашиданамешавад, инчунинбамамлакатисеюмистирдодкарданамешавад

Истирдод он вақтбаиҷрорасонидамешавад, кибарои супоридани ҷинояткор тамоми маводҳоиҷамъовардашудашаҳодатмедиҳандёинкишахсбаъдиадоиҷазодардавомимуҳлатидодашуда, ҳудудимамлакатипурсидашударотаркнакардааст.

Консепсияи истисноӣазасосҳоиистирдодиҷиноятҳоисиёсӣдарбисёрконвенсияҳои байналхалқӣвашартномаҳоидутарафаоидисупориданишахсбароибаҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукмдарҷгардидааст. Мувофиқиқ. 1 м.3 Конвенсияи Аврупоӣдарбораиистирдодазсоли 1957 “Истирдод он вақтшуданаметавонад, китарафидархостшуда ин ҷиноятроҷиноятӣсиёсӣҳисобнамояд”. Ин консепсия нишон медиҳад, ки шакли ягонаи муайянкунандаи ҷиноятӣсиёсӣвуҷуднадорад. Ҳуқуқи муайян кардани ҷиноятисиёсиротанҳомамлакатипурсидашудадардавомиҷарраёниистирдодмуайянмекунад. Конвенсияи Аврупоӣоидиистирдодазсоли 1957 вапротоколоиловагӣбаонҷиноятҳое, киҷиноятҳоисиёсӣҳисобиданамешавадмуайяннамудааст:

  • Куштор ё кӯшишикушторироҳбаридавлатва аъзои оилаи он (қ.3 м.3 Конвенсия);
  • Ҷиноятҳое, ки хусусияти нажодпарастӣдоранд;
  • Вайрон кардани нишондоди моддаи 50 Конвесияи Женева оиди дар ҷангиштироккаданисарбозонимаҷруҳ, сарбозонидар фалокатҳоибаҳрӣмаҷруҳшуда, асирони ҳарбӣ ва оиди муҳорибаишаҳрвандонҳангомиҷанг (моддаи 147 Конвенсияи Женева аз 12.08.1949);
  • Вайрон кардани тамоми қоидавуқонунҳоиҷанг, китоинзамондардардекларатсияқайдихудроёфтааст (моддаи 1 Конвенсияи Аврупоӣ);

Дар фарқиятазКонвенсияиАврупоӣоидиистирдоддарКонвенсияиМинсказсоли 1993 ваКонвенсияи Кишинёв чунин меъёр оиди истирдоди шахс барои ба ҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукммуқаррарнагардидааст.

Дар қисми 2 моддаи 3  Созишномаи  байни ҲукуматиҶумҳурииТоҷикистонваҶумҳурииИсломииАфғонистон оид ба истирдод аз 16.02.2017 № 694 меъёри зерин ҷойдорад, киҳангомиистифодаиинсозишномаинҳотаҳтимафҳумиҷиноятисиёсӣқарорнамегиранд:

  • Суиқасд ба ҳаётиПрезидентёраисиҳукумати тарафҳоёаъзоиоилаионҳо, аъзоиПарламенти тарафҳо ё аъзои оилаи онҳо;
  • Амалҳои терористӣ:
  • Ҳамагуна ҷинояткорӣ, дар созишномаҳоибайналмилалӣнишондодашуда, кииштирокчиёнаштарафҳомебошанд. Тарафҳо уҳдадормешаванд, киқонунрориоянамояндёшахсробароиинҷиноятҳоистирдоднамоянд.

Аз як тараф чунин асосҳоро бояд эътироф кард, дар мадди аввал он мамлакатҳое, ки ба Иттиҳоди Аврупо дохил шудаанд ё барои иҷрошуданионкӯшишмекунанд. Аз тарафи дигар мебояд санадҳоиИДМ-рооидиистирдодишахсоназсаринавкоркарднамуд, чункидаронҳонамафҳумиҷиноятҳоисиёсӣвана намудҳоионҳозикргардидааст.

Дар адабиёти илмӣ ақидаевуҷуддорад, киновобастаазҳолатҳоидарболо зикргашта “ҷиноятҳо ба муқобилиҳокимиятидавлатиро”  ҳамчунҷиноятҳоидороихислатисиёсӣэътирофнамуд: хиёнат ба давлат, ҷосусӣ, суиқасд ба ҳаётиходимидавлатӣ, бороҳизӯроварӣғасбнамуданиҳокимият, исёнимусаллаҳона, даъвати оммавӣоидисарнагункарданисохтиконститутсионӣ, нажодпарастӣвазиддиятҳоидинӣ. Ҳамин тавр онҳоаз ду сар аз Конститутсияҳоиаксари кишварҳосарчашмамегиранд, ки онҳометавонандмоҳияти сиёсӣдоштабошанд.

Ба андешаи Абдуллоев П.С. розӣшуданбамавридаст, кимуайянкарданианиқиеоидиҷиноятҳоисиёсӣшинохташудааствуҷуднадорад ва дар таҷрибаибайналхалқинизмуайянкарданионмушкилмебошад. Дартаълимоти институти супоридани шахс барои ба ҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукмкӯшишебахарҷдодашудааст, киҷиноятроҳамчунҷиноятӣсиёсӣонгоҳҳисобиданмумкинаст, кибатаврисиёсӣёмақсадисиёсӣбамуқобилидавлатравонашудааст.

Ҳатманбаҳисоб гирифтан даркор аст, ки  асоси аз истирдод даст кашидан ҳамчунҷиноятисиёсӣбоҳуқуқипаногоҳисиёсӣсахтробитадорад. Дарҳолиҳозирягонафаҳмишиҷинояте, киҳамчунҷиноятисиёсӣэътирофшавадҷойнадорад.

Ба ақидаиЮ.Г.Васильев институти  супоридани шахс барои ба ҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукмваинститутипаногоҳисиёсӣҳама вақтбаяксамтравонанд, чункиҳамаиамалҳоиоидипешбурдипарвандаиҷиноятӣҳатманбанақшаиимкониятидоданипаногоҳисиёсӣмувофиқатмекунад. Дохилваҳалли ҳаққониитартибидоданипаногоҳисиёсӣбатавримеханикӣтамомимасъалаҳорооидиистирдодиҷинояткоразбайнмебарад.

Ба андешаи А.И.Бойцова бошад “институти экстрадитсия ва паногоҳисиёсӣҳардуазравишиякшоҳрагбуда, кимундариҷаидохилиионҳотағйир наёфта, танҳомундариҷаиякеазонҳокамшудааздигарашзиёдмешавадёбаръакс”.

Экстрадитсия раванди ба асос ва шароит вобастае мебошад, ки доир ба он фикри ягона вуҷуднадоштаонроазнигоҳҳоигуногунбаррасӣмекунанд.

Дар замони муосир консепсияиҳои нави супоридани шахс барои ба ҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукм, кибашароитикунунииҳётиҷомеамувофиқбошадкоркардшудаистодааст. Якеазинконсепсияҳо- Консепсияинавизаруратиқабулнамуданиқонунҳоиистирдоддардавлатҳоиалоҳида, азҷумлаҶумҳурииТоҷикистонмебошад, кионбоядтамомиқоидаваталаботҳоиистирдодродарбаргирад.  Равандиистирдодишахсонталабменамояд, кизимниташкилкардани консепсияи нави экстрадитсия, кафолати ҳуқуқуозодиҳоигумонбаршудаайбдоршавандавасудшаванда боз ҳампурравахубтаркоркардшавад. Инконсепсияиҳозиразамонисупориданишахсбароибаҷавобгарииҷиноятӣкашиданёиҷроиҳукмталаботиумумибашарӣбуда, он бояд ба тамоми талаботҳоионҷавобгӯбошад.

 

Судяи суди

ноҳияи Носири Хусрави

вилояти Хатлон                                                                         Мирзомуродзода М.А.